امکان استفاده برخی بیماران از روش رحم‌ اجاره‌ای/قبل از اقدام موارد حقوقی را بررسی کنید

به گزارش روابط عمومی جهاددانشگاهی استان قم، معصومه جانبازی، مدیر داخلی مرکز درمان ناباروری جهاددانشگاهی قم در سومین نشست همایش فقهی، اخلاقی و حقوقی درمان ناباروری که امروز ۱۶ اسفندماه در تالار اندیشه دانشگاه قم برگزار شد، اظهار کرد: ناباروری یکی از مشکلاتی است که این روزها بیش از سه میلیون زوج ایرانی با آن دسته و پنجه نرم می‌کنند و بنیان برخی از خانواده‌ها به همین علت با تهدید مواجه می‌شود. این در حالی است که یکی از راه‌های درمان ناباروری استفاده از رحم اجاره‌ای است.

مدیر داخلی مرکز درمان ناباروری جهاددانشگاهی قم افزود: رحم جایگزین یعنی فردی قبول کند تا نوزاد فرد دیگری را در بدن خودش پرورش دهد و به دنیا بیاورد و در ازای آن هزینه‌ای دریافت کند. در این شرایط قراردادی بین والدین و فردی که رحم خود را اجاره می‌دهد، بسته می‌شود و فرد باید بعد از به دنیا آمدن نوزاد حضانت و سرپرستی او را به والدین بدهد.

جانبازی بیان کرد: در این روش نخست تخمک مادر را گرفته و با اسپرم پدر در آزمایشگاه لقاح مصنوعی شکل می‌گیرد. سپس حاصل را در درون رحم اجاره‌ای می‌گذارند؛ به این صورت مادر جایگزین تنها نقش پرورش‌دهنده نوزاد را داشته و معمولاً پس از زایمان تمام حقوق سرپرستی فرزند را به والدین اصلی آن واگذار می‌کند، اما این امر مهم نیازمند اقدامات قانونی است.

مدیر داخلی مرکز درمان ناباروری جهاددانشگاهی قم گفت: بحث رحم اجاره‌ای از مسایل مستحدثه‌ای است که با پیشرفت علم پزشکی ایجاد شده است، از این رو آیه یا روایتی که به طور صریح بر این موضوع دلالت داشته باشد، وجود ندارد. همچنین به دلیل نوظهور بودن این مسئله، از فقهای متقدم فتوایی در این زمینه صادر نشده است؛ لذا این موضوع نیاز دارد که از لحاظ فقهی مورد بررسی قرار گیرد و حکم شرعی تمام جوانب آن مشخص شود.

مدیر داخلی مرکز درمان ناباروری جهاددانشگاهی قم تصریح کرد: بسیاری از خانم‌ها توانایی باردار شدن ندارند و یا ممکن است یکی از والدین به هر دلیلی نتواند صاحب فرزند شوند، در این شرایط والدین تخمک بارور شده را داخل بدن شخص سوم قرار می‌دهند تا به جای آن‌ها از جنین مراقبت کند.

وی بیان کرد: ابتلا به بیماری‌ها و ناهنجاری‌های رحم، خطرناک بودن بارداری، چسبندگی‌های غیرقابل درمان رحم، ناباروری، ناموفق بودن روش‌های درمان ناباروری، نداشتن رحم، دیابت شدید، سرطان تخمدان و رحم، فیبروکیستیک، لوپوس و بیماری‌های کلیوی و قلبی از جمله مواردی است که ممکن است خانم‌ها توان بارداری نداشته باشند و مجبور هستند از رحم اجاره‌ای یا جایگزین استفاده کنند.

مدیر داخلی مرکز درمان ناباروری جهاددانشگاهی قم ادامه داد: به طورکلی درصد موفقیت این کار به عوامل مختلفی بستگی دارد، معمولاً کلینیکی که در آن عمل این کار انجام می‌شود، وضعیت فیزیولوژیکی فردی که قرار است جنین در رحم او رشد کند را در کنار وضعیت سلامت اسپرم‌ها و تخمک‌های والدین اصلی که روی درصد موفقیت در این کار موثر هستند مورد بررسی قرار می‌دهد.

وی گفت: افرادی که اقدام به اجاره دادن رحم خود می‌کنند، باید شرایط خاصی داشته باشند، برای این لازم است فرد از نظر بدنی و روانی کاملاً سالم باشد و در محدوده سن مناسبی برای بارداری قرار داشته باشد، از طرف دیگر عدم استفاده از مواد مخدر و داشتن سبک زندگی سالم از ضروریات آن محسوب می‌شود؛ سن بین ۲۱ تا ۳۵ سال، سبک زندگی سالم، سابقه حداقل یک حاملگی موفق، قبول شدن در تست‌های روانی و پزشکی، عدم اعتیاد زوجین به مواد مخدر، و عدم شیرده بودن از جمله شرایطی است که باید در رحم اجاره‌ای رعایت شود.

جانبازی بیان کرد: مراجعه به کلینیک و مؤسسه ناباروری، انتخاب رحم اجاره‌ای، امضای قرارداد، انجام فرآیندهای پزشکی و تولد نوزاد از جمله مراحل رحم اجاره‌ای است؛ قوانین این کار در هر کشوری متفاوت و لازم است این کار به صورت قانونی و کاملاً زیر نظر مراکز دولتی انجام شود. به‌طورکلی فردی که اقدام به اجاره دادن رحم خود می‌کند نمی‌تواند هیچ‌گونه ادعایی در مورد سرپرستی نوزاد داشته باشد و باید قبل از هر اقدامی قراردادهای لازم را امضا کند. از طرف دیگر لازم است پیش از انجام این فرآیند فرد اجاره دهنده رحم ضمانت‌نامه‌ای را مبنی بر عدم سقط جنین، در دسترس بودن در دوران بارداری، رعایت نکات بهداشتی و تحویل به‌موقع نوزاد امضا کند.

مدیر داخلی مرکز درمان ناباروری جهاددانشگاهی قم ادامه داد: درخواست این کار از دادگاه، دریافت گواهی پزشکی ناباروری، داشتن صلاحیت اخلاقی، تابعیت ایرانی و عدم اعتیاد به مواد مخدر ازجمله مهم‌ترین قوانین رحم اجاره‌ای در ایران است؛ یک طرف قرارداد زنی است که به هر دلیل، توانایی پرورش و نگهداری جنین را در بطن و وجودش ندارد و برای داشتن فرزند و چشیدن طعم مادری، محتاج بِستری مناسب و قابل اعتماد به مدت نه ماه برای پرورشِ جنینی است که در فضای آزمایشگاهی کشت شده و حاضر است هزینه‌های مادی و معنویِ این روش از بچه دار شدن را بپردازد که به این شخص مادر واقعی گفته می‌شود؛ طرف دیگر قرارداد زنِ دیگری است که برای کم کردن بخشی از فشار ناشی از هزینه‌های زندگی، در ازای دریافت هزینه‌ای که ممکن است معاش چند سال خود و خانواده‌اش را تامین کند، رحمش را به مدت نه ماه وقف پرورش جنینِ زوجی نابارور می‌کند.

وی با اشاره به مشکلات در خصوص رحم اجاره‌ای، اضافه کرد: ممکن است به علت اختلافات یا اتفاقاتی (مانند فوت) که بین زوجین به وجود می‌آید، آن‌ها از ادامه راه منصرف شوند در نتیجه فرد اجاره دهنده رحم می‌ماند و بچه‌ای که مال خودش نیست و هزینه‌های گزافی که قادر به پرداخت آن‌ها نیست.

مدیر داخلی مرکز درمان ناباروری جهاددانشگاهی قم با اشاره به اینکه احتمال دارد شخص اجاره دهنده رحم به علت عاطفه‌ای که نسبت به طفل پیدا می‌کند به مکان نامعلومی برود و دسترسی زوجین به نوزاد غیرممکن گردد، گفت: احتمال انتقال بیماری‌های ویروسی و عفونی مانند ایدز و هپاتیت از مادر جانشین به جنین یا برعکس، وجود دارد.

جانبازی ادامه داد: ممکن است فرد اجاره دهنده رحم، جهت زودتر خلاص شدن خود و رسیدن به مابقی مبلغ قرارداد، با استفاده از دارو و روش‌های پزشکی، نوزاد را زودتر از موعد به دنیا بیاورد که این امر موجب نارس بودن نوزاد و بروز بیماری‌ها و مشکلات بر روی وی خواهد شد. از آنجایی که قانون مشخصی در این خصوص وجود ندارد، در صورت بروز مشکلات حقوقی، حل آن‌ها بسیار سخت خواهد بود که البته تنظیم قرارداد محکم و اصولی در این زمینه بسیار راه‌گشا خواهد بود.

مدیر داخلی مرکز درمان ناباروری جهاددانشگاهی قم با اشاره به اینکه حقیقت این است که رحم اجاره‌ای درست مثل هر بارداری دیگری در معرض مشکلاتی مثل سقط جنین و زایمان زودرس قرار دارد، اظهار کرد: از طرف دیگر احتمال بروز دیابت بارداری، سزارین و فشارخون بالا در افرادی که اقدام به اجاره دادن رحم می‌کنند، بیشتر است، طرفین قرارداد یعنی پدر و مادر واقعی و فرد اجاره دهنده رحم، بهتر است قبل از تولد نوزاد به بیمارستانی که قرار است نوزاد در آن متولد شود مراجعه کرده و با ارائه قرارداد خود، مسئولین آنجا را در جریان بگذارند. در این حالت به هنگام تولد طفل، نام مادر واقعی در گواهی تولد قید شده و پدر و مادر واقعی در خصوص گرفتن شناسنامه برای نوزاد از ثبت احوال، با مشکل مواجه نخواهند شد.

جانبازی گفت: با توجه به اینکه اجاره رحم و صاحب فرزند شدن از این راه بدون هیچ گونه مشکلی، امری بسیار مهم و گاهاً دشوار است، لذا بهتر است طرفین قرارداد یعنی پدر و مادر واقعی و فرد اجاره دهنده رحم، به وکیل دادگستری مراجعه و با بیان انتظارات و خواسته‌ها و تعهدات خود، تنظیم قرارداد را به وی بسپارند که در این صورت هم قرارداد قانونی و اصولی تنظیم خواهد شد و هم با توجه به در نظر گرفتن جمیع جهات و موارد حقوقی، در صورت بروز هرگونه مشکلی راه قانونی جهت حل آن، باز خواهد بود. همچنین پدر و مادر قانونی و یا حتی فرد اجاره دهنده می‌توانند از وکیل دادگستری بخواهند که در طول ۹ ماه و تا زمان تولد طفل و یا حتی بعد از آن در صورت بروز هرگونه مشکل حقوقی در کنار آن‌ها بوده و اقدام به رفع مشکل کند.

مدیر داخلی مرکز درمان ناباروری جهاددانشگاهی در پایان اظهار کرد: رحم اجاره‌ای از بیش از یک دهه گذشته در ایران انجام می‌شود که به دلیل وجود خلاء قانونی با مشکلاتی روبه‌روست. مادران جایگزین معمولاً مبلغی را دریافت می‌کنند که به دلیل نبود نظارت کافی گاهی بسیار بالا است.