معاونت پژوهشی
معرفی گروه های پژوهشی:
گروه سلول های بنیادی مزانشیم
سلول های بنیادی یکی از مناسب ترین کاندیدهای سلول درمانی هستند که جداسازی انواع این سلول ها اعم از نوع جنینی و بالغین مورد توجه بسیاری از محققین قرار گرفته و موفقیت های قابل توجهی نیز به دنبال داشته است. در این میان، سلول های بنیادی بالغین به ویژه سلول های بنیادی مزانشیمی نوید قابل توجهی در درمان بسیاری از بیماریها به همراه داشته است. این سلول ها ضمن حفظ قابلیت تکثیر خود قادر به تمایز به بافت های مزانشیمی از قبیل استخوان، غضروف، چربی و عضله هستند. از طرف دیگر، این سلول ها خاصیت ایمونوژنیک کمتری داشته و با ترشحات خود سبب تعدیل واکنش های ایمنی پذیرنده پیوند سلولی می شوند. علاوه بر این، اخیرا استفاده از سلولهای بنیادی در حوزههایی نظیر ناباروری نیز مد نظر محققین قرار گرفته است، اگرچه به کارگیری این علوم در این زمینه بیشتر در عرصه تحقیقات و پژوهش بوده و اثرات بالینی و کاربرد آن ها در هنوز به طور دقیق مشخص نشده است، با این وجود این موضوع که کشور باید با سیل عظیم تحقیقات صورت گرفته در دنیا همگام شود،بر کسی پوشیده نیست.
با توجه به این مطلب که کشور ما در تولید محصول هنوز رتبه ای مشخص در آسیا و دنیا ندارد اما در حال حاضر ۳۰ شرکت دانش بنیان در حال فعالیت هستند که اگر همه شرایط فراهم شود و بودجه به درستی تامین شود ۳ الی ۵ سال دیگر شاهد محصولات خوبی در حوزه سلول های بنیادی هستیم که می توانند وارد بازار شوند.
اکنون در امریکا ۱۲ محصول تایید شده در سلول های بنیادی وجود دارد و ۱۱۰ محصول در حال کارازمایی بالینی است و این رقم به ترتیب برای اروپا، کره و ژاپن ۳۰، ۱۶، ۴ محصول تولیدی و ۴۴، ۳۳ و ۶۵ محصول در حال کارازمایی بالینی است. ایران حدود ۴ محصول تایید شده و ۱۰ محصول در مرحله کارازمایی بالینی دارد.
پر واضح است تولیدات حاصل از سلول های بنیادی و به موازات آن بیوتکنولوژی پزشکی و مولکولی چنانچه مطابق با با زیر ساخت های اصولی علمی و فناوری باشد نه تنها قادر است بازار وسیعی را در سراسر منطقه، که پیش بینی می شود در سراسر جهان داشته باشد. چنان چه امروزه شاهدیم با تغییر فرهنگ عمومی در استفاده از این نوع تولیدات ، روند استفاده از این نوع تقاضاها در سطح جهان رو به افزایش است.
گروه بیولوژی تولید مثل
در اکثر فرهنگ ها باروری از ارزش بالایی برخوردارست و میل به فرزند دار شدن برای بقای نسل، یک غریزه ی نهفته الهی در بین موجودات زنده از جمله انسان است .در این میان افرادی هستند که در آرزوی داشتن فرزند ناکام می مانند . ناباروری یکی از مشکلات فردی و اجتماعی است که هم بر زنان و هم بر مردان درهمه کشورهای جهان تاثیر دارد و در طول قرن های متمادی زندگی انسان را تحت تاثیر سوئ خود قرار داده است. ناباروری به ذلایل مختلفی در هر دو جنس زن و مرد اتفاق می افتد، اما به خودی خود تهدیدی برای سلامت فیزیکی افراد نمی باشد ولی عوارض و عواقب وسیعی بر وضعیت اجتماعی و روانی افراد نابارور می گذارد. از جمله این عوارض می توان به کاهش اعتماد به نفس ،احساس تنهایی، طرد شدن، مواجهه با درمان پرزحمت ،احساس افسردگی ،ناتوانی،ناامیدی و پرداخت هزینه های گزاف اشاره نمودکه می تواند باعث از هم گسیختگی ثبات خانوادگی گردد. بنابراین برای حل این مشکل لازم است تدابیر اساسی جهت تشخیص و درمان آن به کار گرفته شود.
طب تولید مثل امروزه به سرعت در حال پیشرفت است. در حال حاضر ما در دورانی زندگی می کنیم که کارهایی که یک دهه قبل غیر ممکن بود،ممکن شده است و تعصباتی که در طول قرن ها وجود داشته ،مورد نقد و بررسی قرار می گیرد. در ابتدا درمان ناباروری با استفاده از داروهای گیاهی بود، اما امروزه با تلاش دانشمندان در سراسر جهان و افزایش اطلاعات در مورد سلولهای جنسی و ساختار و عملکرد آن ها ، روش های جدیدی را در زمینه علم باروری و ناباروری به جامعه انسانی هدیه داده می شود.با پیدایش به کارگیری تکنیکهای جدید لقاح آزمایشگاهی تحت عنوان(ART ) Assisted Reproductive Technique امکان درمان ناباروری فراهم گردیده است . علیرغم استفاده از روشهای مذکور و ایجاد امیدهای تازه برای زوجهای نابارور ، هنوز آمار موفقیت در زمینه لقاح آزمایشگاهی محدود می باشد و این نقش علم بیولوژی را در این زمینه بیش از پیش آشکار می سازد. امروز با استفاده از تحقیقات جدیدنظیر کارگیری سلولهای بنیادی زمینه مطالعه و رشد و تکامل در این زمینه به وجود میآورد .
رسالت گروه پژوهشی بیولوژی تولید مثل ، انجام تحقیقات در زمینه بیولوژی تولید مثل و دستیابی به راهکارهای جدید در زمینه علم ناباوری است.
نرخ باروری در ایران از ۶.۸ در دهه ۶۰، به ۱.۹ در اواخر دهه ۹۰ رسیده است. کاهش معناداری که خود را در سیاست‌های کلی نظام نیز نشان داد و چند سالی است، سیاست ترغیب فرزند‌آوری در کشور آغاز شده است. در ایران براساس آنچه جمعیت‌شناسان می‌گویند، برای پیشگیری از منفی شدن نرخ جمعیت، میزان نرخ باروری باید روی عدد ۲.۱ باشد. به این معنا که در حال حاضر باید با افزایش باروری این شاخص را ارتقا داد. جمعیت شناسان معتقدند که اگر میزان باروری زیر ۲.۱ باشد در آینده آن جمعیت آسیب خواهد دید و برای آن جمعیت یک تهدید سلامت است.از طرفی روند رو به افزایش ناباروری و نقش عوامل مختلف به‌ویژه شیوه زندگی، عوامل محیطی، آلودگی‌ها، عفونت‌هاو ... در این زمینه نیاز به مداخلاتی دارد که به کاهش ناباروری می‌انجامد و بهتر است که این مداخلات جنبه پیشگیرانه داشته باشند.
گروه ژنتیک ژن وران
پیشرفت سریع و همه جانبه علم ژنتیک، دستاوردهای آن طی دو قرن گذشته و تربیت نیروی متخصص علمی و کارآمد در این رشته علمی در کشور از یک طرف، و خیل علاقه مندان به این رشته از سوی دیگر، ما را بر آن داشت تا با بهره‌گیری از افراد متخصص، به راه اندازی این گروه بپردازیم.
جهاددانشگاهی واحد استان در سال 1387 اقدام به راه اندازی نخستین مرکز درمان ناباروی در استان نموده است. تا کنون مقالات متعددی با محوریت ژنتیک از سوی این واحد ارائه گردیده است. با توجه به افزایش نیروی انسانی متخصص و ضرورت ورود به مباحث تحقیقاتی در زمینه ژنتیک راه اندازی این گروه به عنوان یکی از برنامه های عملیاتی واحد در دستور کار قرار گرفته است.
همه ویژگی های انسانی در رمزهای ژنتیکی درونشان نوشته شده است بنابراین اگر اختلالاتی در رمز ژنتیکی افراد وجود داشته باشد منجر به بیماری یا اختلال می شود. این ویژگی ها از نسل قبل به ما می رسند یعنی پدر و مادرمان این ویژگی ها و ژن ها را دریافت کرده اند.
به گفته رئیس سازمان بهزیستی کشور، در حال حاضر یک میلیون و 200 هزار معلول شناسائی شده در کشور بسر می برند که 42 درصد از این شمار، معلول جسمی و حرکتی، 25 درصد معلول ذهنی، 15 درصد ناشنوا، 10 درصد نابینا و 8 درصد بیمار روانی مزمن هستند.
خدمات معاونت پژوهشی:
جداسازی سلول های بنیادی اندومتر رحم از بیماران نابارور مراجعه کننده به مرکز درمان ناباروری جهاد دانشگاهی قم در جهت استفاده از این سلول ها در درمان اختلاف ناباروری و همچنین تمایز این سلول ها به شبه اووسیت ها
خون قاعدگی به عنوان یک منبع زنده از سلولهای بنیادی بالغ است و از لحاظ مورفولوژی و عملکردی مشابه سلولهایی هستند که بطور مستقیم از اندومتر رحم خارج میشوند و بیان دوگانه سلولهای بنیادی مزانشیمی و جنینی را دارند و بر اساس تکثیر بالا و غیر تهاجمی بودنش در پزشکی ترمیمی، توجهات زیادی را به خود جلب کرده است. تمایز این سلولها به سلولهای جنسی در محیط in vitro و کابرد بالینی آن در ابتدای مسیر بوده و به مطالعات بیشتری نیازمند است.
در این مطالعه، به منظور شبیه سازی محیط in vitro با محیط in vivo سلولهای بنیادی اندومتریال (EnSCs) ها در یک محیط تمایزی تحت اثر مایع فولیکولی انسانی (حاوی فاکتور های رشد و هورمون ها) به سلول های شبه اووسیت القا میشوند. هدف این است که روند تمایز و شکل گیری سلولهای اووسیت مشتق از سلول های بنیادی اندمتریال رحم زنان نابارور تحت اثر مایع فولیکولی حاصل از زنان سالم مورد بررسیهای مولکولی و مورفولوژی قرار گیرد.
پلاسمای غنی از پلاکت به عنوان یک آنتی بیوتیک طبیعی در مرکز جهاد دانشگاهی قم
محصولات مشتق از خون، عوامل زیست فعالی هستند که دارای ظرفیت ها و توانایی های ویژه ای بوده و توجه زیادی را در زمینه پزشکی به خود معطوف ساخته اند. تاثیر این محصولات به دلیل وجود تعداد زیادی از پلاکت ها در محتویات آن ها و رهاسازی طیف وسیعی از فاکتورهای رشد و مواد زیست فعال توسط آنها می باشد. از جمله ویژگی های این محصولات، قابلیت ضد باکتریایی آن ها می باشد.
در مطالعه ی که توسط محققان جهاد دانشگاهی قم انجام گرفت، PRP باعث متوقف شدن رشد باکتری Staphylococcus epidermidis گردید به طوری که هاله مشخصی به دور PRP تشکیل شد. همچنین این محصول مشتق از خون، رشد باکتری E.coli را نیز متوقف نمود. در حالی که، مشتق خونی PRF از رشد سه باکتری Klebsiella pneumoniae،Staphylococcus aureus Pseudomonas aeruginosa ممانعت به عمل آورد. هیچ فعالیت ضدباکتریایی توسط PRGF مشاهده نشد.
PRP و PRF به دلیل ترشح و رهاسازی فاکتورهای رشدی همچونplatelet factor 4 (PF4)،fibrinopeptide A و fibrinopeptide B، توانایی ایجاد شرایط ضدمیکروبی را دارا می باشند.
PRP و PRF می توانند به عنوان یک گزینه درمانی جهت بهبود عفونت های میکروبی مورد استفاده قرار گیرد. اگرچه انجام آزمایشات پیش بالینی و بالینی جهت درک بهتر این خصوصیات لازم و ضروری است.
فهرست بیماریهای قابل درمان با سلولهای بنیادی:
1- ضایعات نخاعی: پزشکان با استفاده از سلولهای جنینی انسان توانسته‌اند به افراد دچار آسیب‌های نخاعی کمک کنند دوباره تا حدودی حس و کنترل اندام‌های تحتانی خود را به دست آورند. این درمان به تایید سازمان نظارت بر غذا و داروی آمریکا رسیده است.
2- دیابت: برای بسیاری از مردم مبتلا به دیابت نوع یک که سلولهای انسولین ساز لوزالمعده توسط سلولهای ایمنی بدن از بین می‌روند، سلولهای بنیادی می‌تواند یک راه حل باشد.
دانشمندان توانسته‌اند سلولهای بنیادی جنینی انسان را به سلولهای انسولین ساز و تنظیم کننده قند خون در موشهای دیابتی تبدیل کنند. این درمان اکنون در برخی کشورهای پیشرفته بر روی انسان انجام می‌شود.
در سال 2010 ، 347 میلیون نفر در سراسر جهان به دیابت مبتلا بودند و گفته می‌شود این آمار با توجه به رژیم غذایی نامناسب و عدم فعالیت بدنی کافی در سراسر جهان رو به افزایش است.
3- بیماریهای قلبی: بیماری قلبی یکی از مهمترین بیماریهای مرگبار در سراسر جهان است و سلولهای بنیادی می‌تواند در این زمینه به یاری بیماران بیاید. محققان توانسته‌اند با تزریق سلولهای بنیادی، عضله قلب آسیب دیده ناشی از سکته قلبی را ترمیم کنند.
همچنین تزریق سلولهای بنیادی موجب ترمیم عروق آسیب دیده قلبی شده است. براساس آمارهای جهانی 29 درصد علل مرگ و میر در کل دنیا مربوط به بیماریهای قلبی- عروقی است.
4- بیماری پارکینسون: سلول های بنیادی همچنین به یاری مبتلایان پارکینسون نیز آمده است. بیماری تحلیل عصبی که موجب بروز مشکلات حرکتی، گفتاری و سفتی عضلات می شود.
مطالعات نشان داده است که سلول های بنیادی جنینی می توانند موجب افزایش نورون های سازنده دوپامین در بیماران مبتلا به پارکینسون شود که این ماده شیمیایی در بدنشان کاهش یافته است.
این شیوه درمان که با موفقیت بر روی مغز موش ها انجام شده، هنوز برای استفاده انسانی به بازار عرضه نشده است.
5- بیماری آلزایمر: در این بیماری نیز مانند پارکینسون سلولهای بنیادی جنینی می‌تواند یک راه حل درمانی باشد. سلولهای بنیادی می‌تواند در آینده به یک شیوه درمانی موثر برای مبتلایان به آلزایمر تبدیل شود.
آلزایمر یکی از بیماریهای رایجی است که در آن فرد قدرت حافظه خود را از دست می‌دهد. شیوه‌های درمانی کنونی می‌تواند روند پیشرفت بیماری را در افراد کند کند اما درمان قطعی هنوز برای آن ارائه نشده است. در سال 2010 حدود 35.6 میلیون نفر در سراسر جهان به آزایمر مبتلا بودند و گفته می‌شود تا سال 2030 این تعداد به 65.7 میلیون نفر برسد.
6- ترمیم ساییدگی زانو: یکی از رایج‌ترین شیوه‌های درمانی با استفاده از سلولهای بنیادی درمان و ترمیم ساییدگی زانو است که در ایران نیز انجام می‌شود. این درمان درصد موفقیت بالایی دارد و نیاز بیمار را به پیگیری دیگر شیوه‌های درمانی از بین می‌برد.
7- دیستروفی عضلانی: یکی از بزرگترین موانع در توسعه درمان‌های مبتنی بر سلول برای اختلالات عصبی عضلانی مانند دیستروفی عضلانی دستیابی به سلولهای ماهیچه مولد کافی برای تولید یک واکنش موثر درمانی بوده است. اما دانشمندان با حل این مشکل راه را برای درمان دیستروفی عضلانی با استفاده از سلولهای بنیادی هموار ساخته‌اند. این شیوه درمانی نیز به زودی به مراکز درمانی ارائه می‌شود.
در این میان لوسمی و لنفوم و دیگر سرطان‌های خون، تومورهای مغزی، نوروبلاستوم، سرطان تخمدان، سرطان ریه سلول کوچک، سرطان بیضه، کارسینوم سلول کلیوی، اختلالات نارسایی مغز استخوان، هموگلوبینوپاتی و بیماری سلولهای داسی شکل، اختلالات هیستیوسیتیک، اختلالات سوخت و سازی ارثی، اختلالات سیستم ایمنی ارثی و ام اس نیز فهرست بیماری‌هایی هستند که سلول بنیادی درمانی در آنها در فاز تحقیقات و یا آزمایش بالینی قرار دارد و هنوز به طور جدی به عنوان یک روش درمانی به کار گرفته نمی‌شود.
محققان امیدوارند که روزی بتوانند دریچه امیدی برای درمان این بیماریها از طریق سلولهای بنیادی بیابند.
سروش