آثار فقهی اهدای جنین در استفتائات

به گزارش روابط عمومی جهاددانشگاهی استان قم، حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی گرامی‌پور، عضو هیئت علمی دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه قم در نشست «بررسی اخلاقی، فقهی و حقوقی اهدای تخمک، اهدای جنین و رحم اجاره‌ای» که امروز، نهم آبان‌ماه به همت جهاددانشگاهی واحد قم در دانشگاه این استان برگزار شد، در خصوص مسائل فقهی اهدای جنین به بیان مطالبی پرداخت که در ادامه می‌خوانیم:

یکی از بندهای قانون اهدای جنین مجهول بودن اهداکننده و‌ اهدا‌دهنده است و این موضوع مصلحت دارد، در حالی که باید حق طرفین تضییع نشود و نباید فرزندی را از دیدن پدر و مادر حقیقی‌اش محروم کرد.

بررسی آثار فقهی اهدای جنین در استفتائات

نسب، ارث، نکاح، نفقه و حضانت از آثار فقهی اهدای جنین به‌شمار می‌رود، در استفتایی از آیت‌الله خامنه‌ای(مدظله العالی) آمده است: آیا تلقیح نطفه مردی اجنبی به همسر مردی که بچه‌دار نمی‌شود از طریق قرار دادن نطفه در بدن او جایز است؟ آیت‌الله خامنه‌ای(مدظله العالی) در پاسخ به این فتوا داده است فی نفسه اشکالی ندارد، اما باید مقدمات حرام آن اجتناب شود و بچه ملحم به صاحب نفسه می‌شود.

اگر زن شوهردارى به علت یائسگى یا غیر آن تخمک‏‌گذارى نکند، آیا جایز است تخمکى از زن دوم شوهرش، بعد از تلقیح با نطفه‌ی شوهر به رحم او منتقل شود؟ و آیا در این مورد تفاوتى است بین اینکه او یا زن دوم، همسر دائم باشند یا موقت؟

در ادامه استفتا آمده است: کدام‌ یک از دو زن مادر کودک خواهند بود؟ صاحب تخمک یا صاحب رحم؟ که در جواب می‌آید که آیا این عمل در صورتى که نیاز به تخمک همسر دیگر به‌خاطر ضعف تخمک زن صاحب رحم باشد، به حدى که در صورت لقاح نطفه‌ شوهر با آن، خوف این وجود داشته باشد که کودک معیوب متولد شود، نیز جایز است؟ در پاسخ آمده است: اصل عمل مذکور شرعاً مانعى ندارد و در این حکم، فرقى نیست بین اینکه نکاح آنان دائم باشد یا منقطع و یا یکى دائم باشد و یکى منقطع. 

در ادامه آمده است: کودک ملحق به صاحب اسپرم و تخمک است و الحاق او به صاحب رحم هم مشکل است. بنابر‌این باید در ترتیب آثار نسب، نسبت به وى احتیاط مراعات شود. ج: این کار فى‏‌نفسه جایز است.

در استفتایی از آیت‌الله مکارم شیرازی آمده است: آیا هنگام ترکیب و یا تزریق اسپرم با تخمک زن و مرد اجنبی (منظور اهدای تخمک و اهدای جنین است) نیاز به خواندن صیغه محرمیت وجود دارد یا خیر در پاسخ فتوا داده است، تلقیح اسپرم و تخمک زن و مرد اجنبی جایز نیست مگر اینکه ابتدا عقد ازدواج خوانده شود و سپس بگیرند و ترکیب کنند.

با توجه به استفتای مطرح شده می‌توان گفت نظریات فقها با یکدیگر متفاوت است. در تعیین وضعیت نسب پدری طفل، اکثر فقها صاحب اسپرم را پدر می‌دانند و در مورد مادر اختلاف نظر وجود دارد که آیا مادر صاحب تخمک یا رحم یا هر دوی آن‌هاست که رهبر معظم انقلاب، صاحب تخمک را مادر می‌دانند.

تخمک زن اصل و ریشه طفل است؛ بنابراین تنها صاحب تخمک مادر است و رحم نمی‌تواند ریشه طفل باشد چون‌ رحم‌ صرفاً نقش حافظ و تغذیه تخمک باروری شده را ایفا می‌کند.

برخی بر نظریه دوم مادر صاحب رحم پایبند هستند، موافقان نظریه به آیه دوم سوره مجادله استناد می‌کنند و نظریه دوم مادری نیز طرفدار دارد که در اینجا حکم مادر رضایی و مادر حقیقی مطرح می‌شود که مشکلات ارث و... پدید می‌آید.

ارث بردن طبیعتاً تابع نسب است که اگر پدر و مادر را صاحب اسپرم و تخمک بدانند طبیعتاً طفل از آنان ارث خواهد برد، اما اگر بر دو مادری تکیه کنیم مسئله ارث دچار چالش جدی می‌شود.

آنان که طفل حاصل از اهدای جنین را به صاحبان اسپرم و تخمک نسبت می‌دهند معمولاً تمام احکام متفرع بر نسب را بر آن مترتب می‌دانند، اما با این حال در مورد رابطه وی با صاحب رحم یا قائل به محرمیت‌اند یا احتیاط می‌کنند.

اگر صاحب اسپرم را پدر بدانیم به طریق اولی باید نفقه بدهد. زیرا اگر به اعتقاد برخی فقها این موضوع را شرعی هم ندانیم در هر صورت صاحب اسپرم باید نفقه بدهد.

یادآور می‌شود، در پایان این نشست سؤالاتی در حوزه مسائل فقهی اهدای تخمک و جنین از سوی حاضران مطرح و به آنان پاسخ داده شد.